Editörler : crops35
02 Kasım 2010 16:00

Tek Bir "Çok Entersan" Örnekle Baştan Sona Cümlenin Öğelerini Anlattım Öğrenme GARANTİSİ!

Merhaba arkadaşlar.

Evet, maalesef yine ben deniz!

Bu konuda da sizlere tek bir örnek üzerinde cümlenin öğelerini anlatmaya çalışacağım.

KPSS sınavında bu tür sorular pek çıkıyor mu bilemeyiz fakat bu konuyu da bilmekte KESİNLİKLE fayda olduğuna inanıyorum. Cümlenin öğelerini bilmeyen KPSS öğrencisiyim dememeli, diyememeli.

Serüvene Başlıyoruz?

Giriş: Edebi dilimizin en önemli unsurlarından birisi de cümlenin öğeleridir.

Cümle ancak öğeleriyle bize bir takım bilgiler sunabilir. Şimdi bunların neler olduğuna kısaca değinelim.

Özne: Eylemi gerçekleştiren ya da eylemden etkilenen esas öğedir.

Cümleye ?Ne, Kim? Sorularını sorduğumuzda cümlemiz bize kısa sürede yanıt verecektir. Verdiği yanıt ise elbette ki Özne olacaktır.

Nesne: Cümleye Ne, Kim, Neyi, Kimi sorularını sorduğumuzda cümlemiz bize cevap verebiliyorsa bu öğeler nesnedir. İki türlüdür: Belirtili N, Belirtisiz N.

Neyi Kimi? Belirtili N. (Örn: kalem -i- ?belirtme eki -i-?)

Ne Kim? Belirtisiz. N: (Örn: kalem)

Burada özne ile nesneyi birbiriyle karıştırmamak gerekir, çünkü ikisi de ?Ne, Kim? sorusunu içerir fakat aralarında bir uçurum vardır. Nedir peki bu uçurum?

Dikkat,Özne-Nesne Uçurumu Çıkabilir!

Özne eylemi direkt gerçekleştiren ya da eylemden direkt etkilenen öğedir.

Nesne ise ancak ve ancak özneden etkilenen öğedir. Yani nesne esasında özneye bağlıdır.

Dolayısıyla biz cümleyi çağırıp ona Ne Kim sorusunu ilk defa sorduğumuzda cümlemiz bize evvela özneyi vermeye çalışacaktır. Daha sonra cümleye ikinci kez Ne Kim Neyi Kimi sorusunu sorduğumuzda içeriğini kontrol edip, döngü sonucu varsa bize nesneyi verecektir.

Örnekle inceleyelim:

?Öğretmen öğrencisine kalem fırlattı.? (şaşırmayın 97-98 liselerinin durumu buydu amma velakin alan razı satan razıydı)

Cümleye ilk defa Ne Kim sorusunu sorduk.

Kim fırlattı?

Cümleden cevap geldi: Öğretmen (Eylemi gerçekleştiren kişi)

Cümleye ikinci defa Ne Kim sorusunu soralım:

Ne fırlattı?

Cevap geldi: Kalem.

Cevaplar için teşekkürler Cümle.

Burada iki öğe için de cümleye aynı soruyu sorduk fakat cümlemiz ne yaptı?

Önce öznesini aradı, buldu ve ayağımıza kadar getirdi. (O, bu işte her zaman gerçekten iyi olacak.)

Fakat yine farkındaysanız nesne cümlede özneden etkilenmiş, nasıl mı? Nesne, özne tarafından fırlatılmış, yani nesnemiz öğrencinin suratına doğru uçuşa geçmiş.(Aman hocam ne yapıyorsunuz? :s)

Tümleçler: Bunlar da cümlenin diğer öğeleridir. Cümleye genelde zaman, yer, durum anlamları katarlar. Biz bunlardan ikisi üzerinde duracağız.

a)Zarf tümleci

b)Dolaylı Tümleç

c)Edat tümleci

Zarf tümleci: Cümleye zaman, usul gibi anlamlar katarlar. Cümleye Nasıl ve Ne Zaman sorularını sorduğumuzda cümlemiz bize kuruluş yapısını inceleyerek varsa uygun yanıtı verir.

Dolaylı Tümleçler: Cümleye yer, yönelme, çıkma gibi anlamlar katarlar.

Cümleye Nerede, Nereden, Nereye sorularını sorduğumuzda cümlemiz bize yine kuruluş yapısını inceleyerek varsa uygun yanıtı verir.

Yüklem: Cümlede eylem bildiren öğedir. Bir yerde bir hareket var ise orada yüklem mutlaka vardır. Bazen hareket olmasa da yine cümlede yüklem vardır.(bunu ilerideki konularda açıklayacağım)

Fakat şimdi biz sadece ?olan eylem? ile muhatap olacağız.

Analiz: Evet, artık cümlenin öğelerini öğrendik, haydi işi pratiğe dökelim ve uzun bir cümleyi öğelerine ayıralım ki teoriyle pratik, zihnimizde pekişsin.

Size olayı her zamanki gibi enteresan bir örnekle öğretmeye çalışacağım, çünkü bir şey enteresansa akılda daha fazla kalır ve bu bizim için daha iyidir.

Arkadaşlar öncelikle vereceğim örnek trajik olabilir fakat burada amacımız bilmeyen birine cümlenin öğelerinin tümünü en kısa yoldan garantili şekilde anlatabilmektir,olaya duygusal yaklaşmak herhalde saçmalık olacaktır, biri bana ?bana cümlenin öğelerini en kısa yoldan tümüyle nasıl anlatabilirsin?? diye sorsaydı eminim ona bu cümleyi kurardım.

Anne Ben Dedektif Oldum!

Şimdi siz artık bir dedektif oldunuz.

Diyelim ki herhangi sıkıcı bir gün, karakoldaki büronuzda tembel tembel otururken kapınızdan içeri ağzında, hiç bitmeyen purosuyla giren, o aksi suratlı, aslında sizi evladı gibi seven amiriniz girdi, masanıza patt diye telsizi koyuverdi, telsizde bir cinayet haberi geçiyor? (Voouuv)

Yerinizden fırlayıp derhal olay mahaline gidip bu cinayeti incelediniz, artık çok geç.

Şimdi o aksi amirinize bu cinayetin raporunu hazırlamalısınız.

CİNAYET MAHALİ

Evet, olay (yani Banu) aşağıda yatıyor, sessiz olun, kimseyi ürkütmeyin ve cinayeti cümlenin öğeleriyle doğru bir şekilde inceleyelim?

==Bulalım Şu Katili ve Yazalım Şu Raporu Artık!==

Bir görgü tanığının ifadesi şöyle imiş:

Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam, bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, dün bu saatlerde beyninden vurarak öldürdü.

(Tam bir vahşet!)

Bir cinayet raporunun hazırlanması için evvela dikkat edilmesi gereken ilk kriter, olaya bir takım sorular yöneltmek ve gelen cevapları değerlendirmek olacaktır.

Sorularımızı görgü tanığına, sıralamaya sadık kalarak sormaya başlayalım.

==Sorular, sorular ve sorular...==

1: Ne Kim? (ÖZNE)

2: Kimi Neyi? (NESNE)

3: Nerede? (D.Tümleç)

4: Neyle? (Edat Tümleç)

5: Ne Zaman? (Z Tümleç)

6: Nasıl? (Z Tümleç)

7: Ne yaptı?(Yüklem)

Dikkat edersek sorular cümlenin öğelerini bulmak için cümleye sorduğumuz sorularla aynıdır.

Başlayalım şimdi sormaya sırayla.

Özne:

Soru 1: ?Kim, Ne? bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, dün bu saatlerde beyninden vurarak öldürdü?

Cevap 1: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam. (Öznemizi bulduk, yani eylemi gerçekleştiren katilimizi?)

Nesne:

Soru 2: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam ?Ne, Kim, Neyi, Kimi? arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, dün bu saatlerde beyninden vurarak öldürdü?

Cevap 2: Bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu.

Nesnemizi bulduk, Rahmetli Banu. (Adı Banu olan varsa kızmasın bana!)

(Dikkat edersek nesne illa cansız bir varlık olacak şeklinde bir kaideden söz edemiyoruz, keza özne illa canlı bir varlık olacak da diyemeyiz.)

(Bu arada, sanırım böylesine güzel bir kız için bu son gerçekten trajik!)

Dolaylı Tümleç:

Soru 3: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam, bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, ?Nerede? elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, dün bu saatlerde beyninden vurarak öldürdü?

Cevap 3: arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde. (Cinayet mahali de ortaya çıktı.)

Edat Tümleci:

Soru 4: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam, bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, ?Neyle? dün bu saatlerde beyninden vurarak öldürdü?

Cevap 4: Elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla. (Cinayet aracı da belli oldu.)

Zarf Tümleci:

Soru 5: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam, bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, ?Ne Zaman? beyninden vurarak öldürdü?

Cevap 5: Dün bu saatlerde. (Cinayet saati de ortaya çıktı)

Zarf Tümleci 2:

Soru 6: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam, bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, ?Nasıl? öldürdü?

Cevap 6: Beyninden vurarak. (işte bu çok kötü! Cinayeti nasıl gerçekleştiğini de bulduk))

Yüklem:

Cevap 7: Orta boylu, siyah dağınık saçlı, siyah gözlü, kirli sakallı, orta yaşlarda, burnunda et beni olan kaba saba bir adam, bizim apartmanın en güzel, en nadide, sarı düz saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü, güler yüzlü, hanım hanımcık, henüz 20?sinde olan, Rüstem amcanın kızı Banu?yu, arka sokakta hizmete yeni giren marketin hemen yanındaki elektrik direğinin önünde, elindeki siyah uzun susturuculu tabancayla, dün bu saatlerde beyninden vurarak

?Ne Yaptı??

Cevap 7: Öldürdü.

(Şimdi yukarıda öğeleri sıralarken haklarında neler yazmışız tekrar, burada cümleye sorduğumuz soruları ve aldığımız cevapları düşünerek değerlendirelim)

Ta Dammm!!!

Evet, siz iyi bir cinayet dedektifisiniz, cinayet raporunu en iyi şekilde hazırladınız, şimdi onu üstünüze teslim edebilirsiniz,(yani o aksi adamı daha çok bekletip kızdırmak istemiyorsanız) emin olun raporunuz göz dolduracak ve o amir sizden başka bir şey beklemeyeceklerdir. Kim bilir belki bir üst birime terfi bile edebilirsiniz. Tabii ki ?Ben Yalnız Çalışırım? diyenlerden değilseniz.

Başarılar.

E.E 02.11.2010

Çok Yazılan Konular

Sözlük

Son Haberler

Editörün Seçimi