HALK OYUNLARI
Bingöl halk oyunları kendine özgü karakteri ile büyük bir beğeni kazanmıştır. Özellikle komşu iller tarafından taklit edilmektedir.Bingöl halk oyunlarının bilhassa Diyarbakır'da oynandığına tanık olmaktayız.
Kartal Oyunu
Bu oyunda Oyuncular, dağlarda sert kayalar üzerinde uçan kartalları andırır. Oyunun, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıktığı rivayet edilir. Karlıova'dan Şeref Meydanı'na doğru saldırıya geçen Rus kuvvetleri ile askerlerimiz ve milis kuvvetlerimiz arasında meydana gelen savaşta galip gelen kuvvetlerimizin kahramanca savaşını öyküler. Savaş meydanında kalan düşman cesetlerine kartalların hücum etmesiyle, kartal oyunu sembolize edilmiştir.
Delilo Oyunu
Oyun kızlı ve erkekli oynanır. Çevrede en fazla oynanan oyunlardan biridir.
Meryemo El ele tutuşarak bir çember yapılır. Tutulan eller içe ve dışa doğru sallanır. İleri çökme hareketleri yapılır. Oyun oynanırken şu türkü söylenir.
Çepik (El Çırpma)
Çok sert figürleri olan bir oyundur. Oyun, yöre insanının tabiat ile olan mücadelesini ve oyuncular arasında bir nevi kuvvet denemesini yansıtır. Oyun; davul, zurna eşliğinde oynanır. Müziğin başlaması ile birlikte sağ ayakla oyuna başlanır. Üç adım öne yürünür, üç adım bitiminde eller çırpılır. Bu hareketlerin bir kaç kez tekrarından sonra eşler birbirlerine dönerek ellerinin içleri ile üçer defa sert bir şekilde karşılıklı vuruşurlar. Bu vurma hareketleri bir kaç kez yapılır
Çaçan
Hareketli bir oyundur. Yörede en çok sevilen ve tutulan oyunlardandır, Ayaklar yeri döverek tempo tutulur ve öne doğru üç sıçrama yapılır. Hareketlerin aynı anda yapılmasına özen gösterilir. Oyun oynanırken en çok şu türkü söylenir.
Diğer Halk Oyunları
Gövend (Halay), Horani
Seyirlik ve Eğlencelik Oyunlar
Sarımsak Oyunu, Darı Sulama, Değirmenci, Muhtar, Kalaycı, Kalkağan Şenliği, Çulapı (Üç Ayaklı Çatal Ağaç) Oyunu, Gelin Oyunu, Cirit Oyunu, Şel Atmak (Taş Atmak)
ADETLER
Her toplumun kendine has adet ve inanışları vardır. Yöremizde geçmişten günümüze gelen ve halk arasında var olan, töreler, adetler, inançlar halk tabipliği az da olsa itibar görmektedir.
1- Yeni doğan çocuğun kırkı çıkmayıncaya kadar evden çıkarılmaz, o ev komşulara ateş vermez.
2- Yeni doğan çocuğun kulağına ezan okunur.
3- Karga (Saksağan) kapıda öterse uğursuzluk getirir
4- Eve yeni gelen gelinin kayınbaba ve kayınbiraderlerle konuşması ayıplanır.
5- Aile büyüklerine karşı çocuğu kucağına alma, onunla ilgilenme ve sevme hoş karşılanmaz.
6- Güneş ve ay tutulmalarında ezan okunur ve iki rekat namaz kılınır.
7- Kesilen tırnaklar toprağa gömülür.
8- Köpeklerin uluması uğursuzluk getirir.
9- Cuma günleri yaş odun kesilmez,ekin biçilmez
10- Ölü evinde üçgün yemek pişirilmez
11- Yeni doğan bebeğin kesilen göbeği cami duvarına konursa çocuk din alimi, okul duvarına konursa tahsilli olur.
12- Sarılık hastalığına yakalanan kimselere sarı boncuk veya altın takılır, sarı elbise giydirilir.
13- Cuma günleri çamaşır yıkanmaz.
14- Nazardan korunmak için mavi boncuk veya muska takılır.
15- Bazı çıbanları patlatmak , içindeki iltabı çekmek için üzerine soğan veya geniş yapraklı bitki(yörede Pelhaves denilen yaprak konur)
16- Armut ve elma ağaçları çok çiçek açarsa o yıl kar yağar.
17- Geceleri hava bulutlu olup içinde kırmızılık varsa yağış olmaz.
18- Bulutlar doğuya doğru kayarsa hava güneşli olur, Batıya kayarsa yağış olur.
19- Kuşlar sürü halinde ağaçların tepesine konarsa o yıl kışın erken geleceğine ve şiddetli geçeçeğine inanılır.
20- Geceleyin aynaya bakmak uğursuzluk getirir.
21- Akşamları evi süpürmek bereket kaçırır.
22- Yolculuk yapanların arkasına su dökülür.
23- Arının soktuğu yere çamur sürülür,Sıcak taş ve demir bastırılır.
24- Gün batımından sonra tırnak kesmek uğursuzluk getirir.
EDEBİYAT
ATASÖZLERİ VE DEYİMLER
Bingöl ili ve yöresinde halkın kullandığı Atasözleri ve Deyimler
1- Adı çıkacağına canı çıksın
2- Ağa malı deniz yemiyen domuz
3- Ağaca çıkan keçinin dama çıkan oğlağı olur
4- Açtı ağzını yumdu gözünü
5- Ağzından bal akıyor
6- Ak ile kara dere kenarında belli olur
7- Akıntıya kürek çekme, kurak yere ekin ekme
8- Allah dağına göre kar yağdırır
9- Almadan vermek Allah'a mahsustur
10-Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al
11-Aslı neyse nesli odur-Aslına çekmeyen haramzadedir.
12-Ateş ile barut bir arada olmaz
13-Attan indi eşeğe bindi
14-Bacak kadar boyu var, türlü türlü huyu var
15-Bakmakla öğrenilseydi, kediler kasap olurdu
16-Beş parmağın beşi de bir değil
17-Bin dinle, bir söyle
18-Bir ayağı çukurda-Büyük lokma çukurda kalır
19-Çalışmak ibadetin yarısıdır
20-Çoban ne yesinki köpeğine yedirsin
21-Davulun sesi uzaktan hoş gelir
22-Eceli gelen keçi, çobanın ekmeğini yer
23-El atına binen yaya kalır
24-Elin hamuru ile erkek işine karışma
25-Eşek olduktan sonra semer vuran çok olur
26-Eşekler çalışır, atlar yer
27-Ev sahibinin hatırı olmazsa köpeğini dövmek kolaydır
28-Evin danası evin öküzünden korkmaz
29-Eyyam sana uymazsa sen eyyama uy
30-Garip kuşun yuvasını Allah yapar
HALK OYUNLARI
Bingöl halk oyunları kendine özgü karakteri ile büyük bir beğeni kazanmıştır. Özellikle komşu iller tarafından taklit edilmektedir.Bingöl halk oyunlarının bilhassa Diyarbakır'da oynandığına tanık olmaktayız.
Kartal Oyunu
Bu oyunda Oyuncular, dağlarda sert kayalar üzerinde uçan kartalları andırır. Oyunun, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıktığı rivayet edilir. Karlıova'dan Şeref Meydanı'na doğru saldırıya geçen Rus kuvvetleri ile askerlerimiz ve milis kuvvetlerimiz arasında meydana gelen savaşta galip gelen kuvvetlerimizin kahramanca savaşını öyküler. Savaş meydanında kalan düşman cesetlerine kartalların hücum etmesiyle, kartal oyunu sembolize edilmiştir.
Delilo Oyunu
Oyun kızlı ve erkekli oynanır. Çevrede en fazla oynanan oyunlardan biridir.
Meryemo El ele tutuşarak bir çember yapılır. Tutulan eller içe ve dışa doğru sallanır. İleri çökme hareketleri yapılır. Oyun oynanırken şu türkü söylenir.
Çepik (El Çırpma)
Çok sert figürleri olan bir oyundur. Oyun, yöre insanının tabiat ile olan mücadelesini ve oyuncular arasında bir nevi kuvvet denemesini yansıtır. Oyun; davul, zurna eşliğinde oynanır. Müziğin başlaması ile birlikte sağ ayakla oyuna başlanır. Üç adım öne yürünür, üç adım bitiminde eller çırpılır. Bu hareketlerin bir kaç kez tekrarından sonra eşler birbirlerine dönerek ellerinin içleri ile üçer defa sert bir şekilde karşılıklı vuruşurlar. Bu vurma hareketleri bir kaç kez yapılır
Çaçan
Hareketli bir oyundur. Yörede en çok sevilen ve tutulan oyunlardandır, Ayaklar yeri döverek tempo tutulur ve öne doğru üç sıçrama yapılır. Hareketlerin aynı anda yapılmasına özen gösterilir. Oyun oynanırken en çok şu türkü söylenir.
Diğer Halk Oyunları
Gövend (Halay), Horani
Seyirlik ve Eğlencelik Oyunlar
Sarımsak Oyunu, Darı Sulama, Değirmenci, Muhtar, Kalaycı, Kalkağan Şenliği, Çulapı (Üç Ayaklı Çatal Ağaç) Oyunu, Gelin Oyunu, Cirit Oyunu, Şel Atmak (Taş Atmak)
ADETLER
Her toplumun kendine has adet ve inanışları vardır. Yöremizde geçmişten günümüze gelen ve halk arasında var olan, töreler, adetler, inançlar halk tabipliği az da olsa itibar görmektedir.
1- Yeni doğan çocuğun kırkı çıkmayıncaya kadar evden çıkarılmaz, o ev komşulara ateş vermez.
2- Yeni doğan çocuğun kulağına ezan okunur.
3- Karga (Saksağan) kapıda öterse uğursuzluk getirir
4- Eve yeni gelen gelinin kayınbaba ve kayınbiraderlerle konuşması ayıplanır.
5- Aile büyüklerine karşı çocuğu kucağına alma, onunla ilgilenme ve sevme hoş karşılanmaz.
6- Güneş ve ay tutulmalarında ezan okunur ve iki rekat namaz kılınır.
7- Kesilen tırnaklar toprağa gömülür.
8- Köpeklerin uluması uğursuzluk getirir.
9- Cuma günleri yaş odun kesilmez,ekin biçilmez
10- Ölü evinde üçgün yemek pişirilmez
11- Yeni doğan bebeğin kesilen göbeği cami duvarına konursa çocuk din alimi, okul duvarına konursa tahsilli olur.
12- Sarılık hastalığına yakalanan kimselere sarı boncuk veya altın takılır, sarı elbise giydirilir.
13- Cuma günleri çamaşır yıkanmaz.
14- Nazardan korunmak için mavi boncuk veya muska takılır.
15- Bazı çıbanları patlatmak , içindeki iltabı çekmek için üzerine soğan veya geniş yapraklı bitki(yörede Pelhaves denilen yaprak konur)
16- Armut ve elma ağaçları çok çiçek açarsa o yıl kar yağar.
17- Geceleri hava bulutlu olup içinde kırmızılık varsa yağış olmaz.
18- Bulutlar doğuya doğru kayarsa hava güneşli olur, Batıya kayarsa yağış olur.
19- Kuşlar sürü halinde ağaçların tepesine konarsa o yıl kışın erken geleceğine ve şiddetli geçeçeğine inanılır.
20- Geceleyin aynaya bakmak uğursuzluk getirir.
21- Akşamları evi süpürmek bereket kaçırır.
22- Yolculuk yapanların arkasına su dökülür.
23- Arının soktuğu yere çamur sürülür,Sıcak taş ve demir bastırılır.
24- Gün batımından sonra tırnak kesmek uğursuzluk getirir.
EDEBİYAT
ATASÖZLERİ VE DEYİMLER
Bingöl ili ve yöresinde halkın kullandığı Atasözleri ve Deyimler
1- Adı çıkacağına canı çıksın
2- Ağa malı deniz yemiyen domuz
3- Ağaca çıkan keçinin dama çıkan oğlağı olur
4- Açtı ağzını yumdu gözünü
5- Ağzından bal akıyor
6- Ak ile kara dere kenarında belli olur
7- Akıntıya kürek çekme, kurak yere ekin ekme
8- Allah dağına göre kar yağdırır
9- Almadan vermek Allah'a mahsustur
10-Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al
11-Aslı neyse nesli odur-Aslına çekmeyen haramzadedir.
12-Ateş ile barut bir arada olmaz
13-Attan indi eşeğe bindi
14-Bacak kadar boyu var, türlü türlü huyu var
15-Bakmakla öğrenilseydi, kediler kasap olurdu
16-Beş parmağın beşi de bir değil
17-Bin dinle, bir söyle
18-Bir ayağı çukurda-Büyük lokma çukurda kalır
19-Çalışmak ibadetin yarısıdır
20-Çoban ne yesinki köpeğine yedirsin
21-Davulun sesi uzaktan hoş gelir
22-Eceli gelen keçi, çobanın ekmeğini yer
23-El atına binen yaya kalır
24-Elin hamuru ile erkek işine karışma
25-Eşek olduktan sonra semer vuran çok olur
26-Eşekler çalışır, atlar yer
27-Ev sahibinin hatırı olmazsa köpeğini dövmek kolaydır
28-Evin danası evin öküzünden korkmaz
29-Eyyam sana uymazsa sen eyyama uy
30-Garip kuşun yuvasını Allah yapar