Oldukça kapsamlı bir konu olan aruzu ders notu kıvamında en kısa şekilde,sıkılmadan anlaşılması üzerine ana hatları ile aktarmaya çalışacağım.
Birçok kaynakta uzun uzadıya anlatılan bu konu,kişinin bir yerden sonra sıkılıp,
anlamıyorum demesi ile son buluyor.
Halihazırda burada aruz ile ilgili not olmadığı için bu konuyu yazma gereği duydum,
Bir kişi bile okur birkaç bir şey öğrenirse amacına ulaşmış olur benim için.
(Sizin de eklemek istediğiniz notlar var ise yorum şeklinde eklerseniz sevinirim)
Şimdi en kısa şekilde,birkaç işe yaracak önemli detayları aktaralım.
Aruz vezninde tüm kelimelerdeki heceler,
açık ve kapalı heceler olmak üzere iki grupta toplanabilir.
Açık Heceler
a. e. ı, i. o, ö, u, ü sesli harflerinden biriyle biter.Nokta ile gösterilir (.)
(üstlerinde uzatma ^ işarati bulunmaz)
Kapalı Heceler
Uzun okunan (^) ya da ünsüzle biten hecelerdir. Bu heceler tam ses değerindedir.
Kapalı heceler çizgi işareti ile gösterilir.(-)
Bir Buçuk Hece
ilk harfi ünlü ve uzun olan,ikinci harfi ise ünsüz olan âb gibi
uzatma işareti bulunan harfin iki ünsüz arasına girmesi yâr gibi
iki ünsüzün sonda yan yana gelmesi aşk gibi dost gibi
Aruz işlemleri
İmale (çekme, uzatma)
Vezin gereği bazı açık hecelerin uzun okunarak kapatılması.(Sık başvurulur.)
Zihaf
İmalenin tersidir. Kapalıyı açık yapma işlemidir. (Ağır kusurdur çok sık rastlanmaz)
Medd
Bir tam sesi bir buçuk sese yükseltmektir. (-.) işareti ile gösterilir.
Not : medd yapılacak kelimeden sonra gelen hece ünlü ile başlamaz.
Yani ulama medd'i bozar.
Vasl (ulama)
Kapalı bir heceyi açık hâle getirmek için, son hecesi ünsüz ile biten kelimenin ünsüz harfini,
bir sonraki ünlü ile başlayan heceye bağlamaktatır.
Sekt-i melih (Güzel kesme)
Yalnızca mefûlü mefaûlün kalıbında yapılır.
Bir şiirin ölçüsü bulunurken;
İki dizenin hece sayılırını saymak gerekir,
Birbirinden eksik olan hece sayısı var ise yukarıdaki işlemlerden biri yapılmalı.
Tek dizeye bakarak ölçü bulunamaz.
Aruzda üç kapalı hece yan yana gelmez.
Ve unutulmamalıdır ki,vezin şiire değil şiir vezne uydurulur.
EN ÇOK KULLANILAN KALIPLAR
11 heceli önemli kalıplar
fâilâtün / fâilâtün / fâilün (- . - - / - . - - / - . - ) (mesnevi kalıbıdır)
feilâtün / feilâtün / feilün (. . - - / . . - - / . . -)
mefâîlün/ mefâîlün / feûlün
14 heceli önemli kalıplar
mefûlü / fâilâtün/ mefûlü / fâilâtün ( - - . / - . - - / - - . / - . - - )
mefûlü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün ( - - . / - . - . / . - - . / - . - )
mefûlü / mefaîlü / mefaîlü / feûlün (- - . / . - - . / . - - . / . - - )
15 heceli önemli kalıplar
fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün ( - . - - / - . - - / - . - - / - . - )
feilâtün / feilâtün / feilâtün / feilün ( . . - - / . . - - / . . - - / . . - )
mefâilün / feilâtün / mefâilün / feilün (. - . - / . . - - / . - . - / . . - ) ( usta şair kalıbıdır)
16 heceli önemli kalıplar
mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün ( . - - - / . - - - / . - - - / . - - - )
müstefilün / müstefilün / müstefilün / müstefilün ( - - . - / - - . - / - - . - / - - . - )
Oldukça kapsamlı bir konu olan aruzu ders notu kıvamında en kısa şekilde,sıkılmadan anlaşılması üzerine ana hatları ile aktarmaya çalışacağım.
Birçok kaynakta uzun uzadıya anlatılan bu konu,kişinin bir yerden sonra sıkılıp,
anlamıyorum demesi ile son buluyor.
Halihazırda burada aruz ile ilgili not olmadığı için bu konuyu yazma gereği duydum,
Bir kişi bile okur birkaç bir şey öğrenirse amacına ulaşmış olur benim için.
(Sizin de eklemek istediğiniz notlar var ise yorum şeklinde eklerseniz sevinirim)
Şimdi en kısa şekilde,birkaç işe yaracak önemli detayları aktaralım.
Aruz vezninde tüm kelimelerdeki heceler,
açık ve kapalı heceler olmak üzere iki grupta toplanabilir.
Açık Heceler
a. e. ı, i. o, ö, u, ü sesli harflerinden biriyle biter.Nokta ile gösterilir (.)
(üstlerinde uzatma ^ işarati bulunmaz)
Kapalı Heceler
Uzun okunan (^) ya da ünsüzle biten hecelerdir. Bu heceler tam ses değerindedir.
Kapalı heceler çizgi işareti ile gösterilir.(-)
Bir Buçuk Hece
ilk harfi ünlü ve uzun olan,ikinci harfi ise ünsüz olan âb gibi
uzatma işareti bulunan harfin iki ünsüz arasına girmesi yâr gibi
iki ünsüzün sonda yan yana gelmesi aşk gibi dost gibi
Aruz işlemleri
İmale (çekme, uzatma)
Vezin gereği bazı açık hecelerin uzun okunarak kapatılması.(Sık başvurulur.)
Zihaf
İmalenin tersidir. Kapalıyı açık yapma işlemidir. (Ağır kusurdur çok sık rastlanmaz)
Medd
Bir tam sesi bir buçuk sese yükseltmektir. (-.) işareti ile gösterilir.
Not : medd yapılacak kelimeden sonra gelen hece ünlü ile başlamaz.
Yani ulama medd'i bozar.
Vasl (ulama)
Kapalı bir heceyi açık hâle getirmek için, son hecesi ünsüz ile biten kelimenin ünsüz harfini,
bir sonraki ünlü ile başlayan heceye bağlamaktatır.
Sekt-i melih (Güzel kesme)
Yalnızca mefûlü mefaûlün kalıbında yapılır.
Bir şiirin ölçüsü bulunurken;
İki dizenin hece sayılırını saymak gerekir,
Birbirinden eksik olan hece sayısı var ise yukarıdaki işlemlerden biri yapılmalı.
Tek dizeye bakarak ölçü bulunamaz.
Aruzda üç kapalı hece yan yana gelmez.
Ve unutulmamalıdır ki,vezin şiire değil şiir vezne uydurulur.
EN ÇOK KULLANILAN KALIPLAR
11 heceli önemli kalıplar
fâilâtün / fâilâtün / fâilün (- . - - / - . - - / - . - ) (mesnevi kalıbıdır)
feilâtün / feilâtün / feilün (. . - - / . . - - / . . -)
mefâîlün/ mefâîlün / feûlün
14 heceli önemli kalıplar
mefûlü / fâilâtün/ mefûlü / fâilâtün ( - - . / - . - - / - - . / - . - - )
mefûlü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün ( - - . / - . - . / . - - . / - . - )
mefûlü / mefaîlü / mefaîlü / feûlün (- - . / . - - . / . - - . / . - - )
15 heceli önemli kalıplar
fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün ( - . - - / - . - - / - . - - / - . - )
feilâtün / feilâtün / feilâtün / feilün ( . . - - / . . - - / . . - - / . . - )
mefâilün / feilâtün / mefâilün / feilün (. - . - / . . - - / . - . - / . . - ) ( usta şair kalıbıdır)
16 heceli önemli kalıplar
mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün ( . - - - / . - - - / . - - - / . - - - )
müstefilün / müstefilün / müstefilün / müstefilün ( - - . - / - - . - / - - . - / - - . - )