- Türk Dili ve Edebiyatı

nazımerkan
Şube Müdürü

15 Mart 2006 16:53

Türk_Dili ;

Sorduğunuz bu soruları akademik ve İlköğretim müfredatı çerçevesinde olmak üzere iki biçimde yanıtlamak mümkün.Bunlar benim fikirlerim.

1. Bir kız için ağlamaya değmez.

Değmez:Yüklem

Bir kız için ağlamaya: YER TAMLAYICISI-D.T.(NEYE DEĞMEZ?)

Nedeni: Yer tamlayıcısının ana fonksiyonlarından başka, ayrılma,uzaklaşma,yaklaşma,bulunma,yön,zaman,müddet, sür'at, tarz,miktar, derece, durum,hal, hedef, sebep,bedel,leyh ,aleyh,karşılaştırma,verme, bildirme, kuvvetlendirme,gaye,tercih,vasıf,şekil,devamlılık,aitlik gibi,fonksiyonlarının da olduğu aşikardır.

2. SAAT ON İKİYE BEŞ (dakika) VAR.

var:yüklem

saat:özne(var olan ne?)

on ikiye beş (dakika) :zarf tümleci(ne kadar var?)

3. evinde:ev-i-n-de buradaki ?n? pronominal n?dir.Görevlerinden birisi iyelik ekleri ile hal ekleri arasında bağ kurmaktır. Araba-s-ı-n-dan sözcüğünde olduğu gibi.Kaynaştırma ünsüzü illaki iki ünsüzün arasında olmak zorunda değil(bence).

Not: bir arkadaş,bu n ?yi nazal n olarak açıklamış. Bu çok yanlış ;çünki nazal n sadece söyleyişle alakalıdır ve ekle ilgisi yoktur.

4.Elbette sıfat tamlaması.Çünki sıfatlarda isim soylu sözcüklerdir ve bir cismin neden yapıldığı bilgisi ile ne renk olduğu bilgisi aynı kategoride ele alınmalıdır.

Sarı kalem, tahta kalem vb.

5. ?Din dinlemek,kov kovlamak? (dedikodu yapmak) sözünde olduğu gibi aslında ?din ? bir isimdir ve ?ses,söz? anlamına gelir.Ama siz öğrencilerinize bunu izah etmekte güçlük çekeceğiniz için bunu ?dinle-? biçiminde kök olarak almanız gerekir.Ama sınavlarda zaten bu tür tartışmalı sözcükler pek çıkmaz.Siz de bu tür sözcükleri sormazsınız.Öğrenciniz size sorarsa makul biçimi ile açıklarsınız.

Elbette bu sözcükler isimden türemiş sözcüklerdir.Ancak kök anlamları günümüzde unutulmuştur.

6. "başlıyordu" kelimesi için "şimdiki zamanın hikayesi" deriz. peki bir fiilin gösterdiği hareket nasıl olur da hem geçmişte hem de şimdiki zamanda olur.?

Burada sadece fiilin yapıldığı ve olayın anlatıdığı zaman dikkate alınmalıdır.Bir manzara gözünüzde canlandırın:

Siz yol kenarında yürüyorsunuz.Bir araba geldi ve size çarptı. Bu durumu olayın oluşundan sonra sizin dilinizden anlatalım:

?Yolun kenarından yürüyordum.Bir araba geldi ve bana çarptı.? Dikkat ederseniz birinci cümlede şimdiki zamanı da kullandık.İkinci ve üçüncü cümlede ise sadece di?li geçmiş zaman.Niçin?Çünkü ilk cümledeki olayı anlatabilmem için o zamanda,olayın olduğu anda benim devam eden bir hareket,sürmekte olan bir eylem yaptığımı anlatmam gerek,Bunun için şimdiki zaman kullandım.Diğerlerinde buna gerek yok;çünkü iş bitmiş ,yapılmış o anda.

Yani geçmişte yapılan hareket süren ,devam eden bir durumu arz ediyorsa,bunu sonradan anlatırken şimdiki zamanı kullanabiliriz.

Ders başlıyordu;ama ben çoktan geç kalmıştım.? Sen geç kaldığında ders başlamaktaymış.?

7. "Bütün kitaplar tek tek sayıldı" cümlesinde yer alan "sayıldı" kelimesinin kökü ve ekleri:

Elbette ?saymak? bir fiildir.?Sayı? ise isim.İsimlere fiil yapım eki gelemeyeceğine ve ? -(ı)l- ? bir fiilden fiil yapma eki olduğuna göre kelime ?say-(ı)l-dı ?şeklinde eklerine ayrılmalıdır. Buradaki ?l- pasiflik yapmaktadır.

9) "Onun gibisi" şeklindeki bir tamlamada "gibi" sözcüğü 3. kişi iyelik eki almıştır. Peki, "benim gibi" tamlasında da "gibi" kelimesinin 1. kişi iyelik ekini alması gerekmez mi?

Benim gibi-s-i yoktur.

Senin gibi-s-i yoktur.

Onun gibi-s-i yoktur.

Bizim gibi-leri yoktur.

Sizin gibi-leri yoktur.

Onlar gibi-leri yoktur. Evet bir sorun var?.

Aslında ?gibi? kelimesini yapısında bir iyelik zaten vardır. ?Anın kip-i? ?kip? sizin de bildiğiniz gibi şekil,biçim anlamında kullanılan eski Türkçe bir sözcüktür.(Bu gün ?fiil kipleri?derken kullanıyoruz.)

Anın kip-i : onun gibi,onun biçimi,onun şekli

Menim kip-i: benim biçimimde,benim şeklimde vs.

Sorunun buradan kaynaklandığını düşünüyorum.Ancak daha açık bir şeyler söyleyebilmek için biraz daha kafa yormalı, 8 yıl önce öğrendiklerimi geri çağırmalıyım.

**** Bu yorumlar elbette eleştiriye açıktır. Eleştirilerinizi bekliyorum.