*Kam kê aslê ho inkar keno, aqılra hero!' [= Kim ki aslını inkâr ediyor,
akıl yönünden eşektir!]. Bu deyim bir Zaza deyimidir. *
**
*Ama buradaki sözcüklerin kökenine bakacak olursak: *
**
*kim *< Eski Türkçe: *kim* [Bu sözcük *Azerî, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek,
Kaza , Tatar, Türkmen, Uygur* gibi Türk lehçelerinde de *kim
*biçimindedir. Mısır
Arapçasında *k±md±r*?; Suriye Arapçasında *k±m k±ma*; Kürtçede *ki?, ké?* (
*Kürtçe-Türkçe Sözlük*, s. 213); Zazaca'da *kam, kum*; Çuvaşçada ad *kam*
biçimlerindedir.]
*ki* < Farsça
* as(ı)l* < Arapça
*inkar* < Arapça: *inkâr*
*aqıl* < Arapça: *akl*
*+ra *< Eski Türkçe: yön eki
*hero *< Farsça: *ker *
olarak görürüz. Ortaya çıkan söz hazinesinin içinde Kürtçe ya da Zazaca
kökenli bir sözcük yoktur. Bu konuda yapılan dil araştırmalarından Zazaların
kökenleri hakkında bazı bilgilere ulaşılmıştır.
Doğu Anadolu'nun *Elâzığ, Tunceli, Bingöl, Erzincan* illerinin yayıldığı
coğrafyada yaşayan Zazalar, Türk toplumunun içinde yaşayan aslı tarihî
Türklüğe dayalı bir topluluktur. Batılı, Ermeni ya da Kürt araştırıcılar
tarafından yazılan makale ve kitaplarda Zazalar ya Kürtlerin bir kolu ya da
İranî (Guran-Zaza grubu) olarak gösterirler. *Zaza- ların 'Zuzu, Zuza,
Zozan, Zapsas, Mu-Zazir, Zou-Zou, Zizona, Zanzavina, Zerza, Zerzawe,
Zuzaniye, Zawzan, Zazawa, Zazan' *gibi bir sürü uyduruk adlardan türemiş
olabileceğini; hattâ Asur tabletlerinde adı geçen Zamza Krallığının adı
olabileceğini iddia ederler. İngiliz tarihçisi Davik N. Mackenzie ise
'*Zazaların
Hazar'dan gelerek, o sıralar Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına
yerleştikleri.*.' görüşünü ileri sürer. Bazıları da onların M.Ö. 2350- 2150
tarihleri arasında Anadolu'ya yerleşen Huriler olduğunu yazarlar. Yine
bazılarına göre de Zazaların Kürtlerden çok önce bu topraklara
yerleştikleri, bugün Kürtlerin yaşadıkları bölgelerin tarihsel olarak
Zazaların anayurdu olduğudur.
Zazalar ve Kürtler üzerine araştırma yapan belirli bazı kişiler, Zaza adı
verilen İnsanların menşeinin Türk olabileceği üzerinde hiç görüş
belirtmemişlerdir. Bu teoriye neden sıcak bakmadıklarının sebebi,
Türkiye'yi ve Türk kökenli insanlarımızı bölüp parçalamaktan dolayıdır.
Çünkü Zazalar Türk kökenli olursa, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu bölmeleri
zorlaşacaktır.
Zazaların *Kürt, Arap* ya da *İranî *olamayacaklarının bir nedeni de bu
kavimlerden farklı bir etnik yapıya sahip olmalarıdır. Kürtlerde, Araplarda
ve Farslarda (İranlılarda) *beyaz tenli, sarı saçlı ve mavi gözlü kadın ya
da erkek* bulunmazken, Zazalarda bu özellikler görülür. Bu da Peçenek,
Kuman-Kıpçak ve Saka gibi Türk kavimlerinin bir özelliğidir ki bugün, Kazan,
Başkurt, Çuvaş, Özbek, Kırgız gibi Türk boylarında da aynı özellikler
görülür. Kırım ve Anadolu Türklerinin de büyük bir bölümünde bu özellikler
vardır.
Zazaca, Kürtçe (Kürmançça)dan da farklı bir özelliğe ve kelime hazinesine
sahiptir. Eğer bunlar ayrı birer dil olmasaydı, Zazalar '*Zazaca-Türkçe
Sözlük*', Kürtler de '*Kürtçe- **Türkçe Sözlük*' veya '*Ferheng-i Kırdî i
Tırkî*' diye sözlükler yayımlamazlardı. Zazaca-Türkçe Sözlük'ü incelediğiniz
zaman pek çok eski Türkçe söz varlığının Zazaca'da aynen ya da bazı ses
değişmelerine uğramış biçimleriyle yaşadığını görebilirsiniz. Türkçenin
Zazaca ve Kürtçe'ye verdiği yüzlerce ödünç sözcük, TDK tarafından
yayımlanacak olan '*Türkiye Türkçesinde Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi
Sözlüğü*' adlı etimolojik sözlüğümüzde yer
almaktadır. Zazaların giyim-kuşam, mutfak, hayvancılık kültürleri, gelenek
ve görenekleri Anadolu Türklüğünden farklı değildir. Fakat, başta
gelenek-görenek olmak üzere birçok bakımdan Kürtlerden farklı özellikler arz
eder. Kuzey Irak, Batı İran, Kafkasya ve başka coğrafyalarda yaşayan Zaza
aşiretleri bulunmamaktadır.
Her ne kadar Zaza aşiretleri *Koçgiri* (1921), *Şeyh Said* (1925) ve *Dersim
*(1938) isyanlarını yaşadılarsa da bu isyanların bugün olduğu gibi dış
güçlerin tahriki ile yapıldığı bilinmektedir. Bugün PKK içinde bulunan
kandırılmış Zazaların sayısı Kürtlere göre oldukça azdır. Hattâ Anadolu'daki
Türk birliğinin korunması için Türk ordusu ile birlikte savaşmışlar, bu
ülkenin asıl soylarından olduğu gerçeğini görmüşlerdir. Bu vatan Türklerin
olduğu kadar Zazaların, Kürtleşmiş Türklerin ve öteki toplumlarındır. Çünkü
başka bir Türkiye ve Anadolu yoktur.
*Kam kê aslê ho inkar keno, aqılra hero!' [= Kim ki aslını inkâr ediyor,
akıl yönünden eşektir!]. Bu deyim bir Zaza deyimidir. *
**
*Ama buradaki sözcüklerin kökenine bakacak olursak: *
**
*kim *< Eski Türkçe: *kim* [Bu sözcük *Azerî, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek,
Kaza , Tatar, Türkmen, Uygur* gibi Türk lehçelerinde de *kim
*biçimindedir. Mısır
Arapçasında *k±md±r*?; Suriye Arapçasında *k±m k±ma*; Kürtçede *ki?, ké?* (
*Kürtçe-Türkçe Sözlük*, s. 213); Zazaca'da *kam, kum*; Çuvaşçada ad *kam*
biçimlerindedir.]
*ki* < Farsça
* as(ı)l* < Arapça
*inkar* < Arapça: *inkâr*
*aqıl* < Arapça: *akl*
*+ra *< Eski Türkçe: yön eki
*hero *< Farsça: *ker *
olarak görürüz. Ortaya çıkan söz hazinesinin içinde Kürtçe ya da Zazaca
kökenli bir sözcük yoktur. Bu konuda yapılan dil araştırmalarından Zazaların
kökenleri hakkında bazı bilgilere ulaşılmıştır.
Doğu Anadolu'nun *Elâzığ, Tunceli, Bingöl, Erzincan* illerinin yayıldığı
coğrafyada yaşayan Zazalar, Türk toplumunun içinde yaşayan aslı tarihî
Türklüğe dayalı bir topluluktur. Batılı, Ermeni ya da Kürt araştırıcılar
tarafından yazılan makale ve kitaplarda Zazalar ya Kürtlerin bir kolu ya da
İranî (Guran-Zaza grubu) olarak gösterirler. *Zaza- ların 'Zuzu, Zuza,
Zozan, Zapsas, Mu-Zazir, Zou-Zou, Zizona, Zanzavina, Zerza, Zerzawe,
Zuzaniye, Zawzan, Zazawa, Zazan' *gibi bir sürü uyduruk adlardan türemiş
olabileceğini; hattâ Asur tabletlerinde adı geçen Zamza Krallığının adı
olabileceğini iddia ederler. İngiliz tarihçisi Davik N. Mackenzie ise
'*Zazaların
Hazar'dan gelerek, o sıralar Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına
yerleştikleri.*.' görüşünü ileri sürer. Bazıları da onların M.Ö. 2350- 2150
tarihleri arasında Anadolu'ya yerleşen Huriler olduğunu yazarlar. Yine
bazılarına göre de Zazaların Kürtlerden çok önce bu topraklara
yerleştikleri, bugün Kürtlerin yaşadıkları bölgelerin tarihsel olarak
Zazaların anayurdu olduğudur.
Zazalar ve Kürtler üzerine araştırma yapan belirli bazı kişiler, Zaza adı
verilen İnsanların menşeinin Türk olabileceği üzerinde hiç görüş
belirtmemişlerdir. Bu teoriye neden sıcak bakmadıklarının sebebi,
Türkiye'yi ve Türk kökenli insanlarımızı bölüp parçalamaktan dolayıdır.
Çünkü Zazalar Türk kökenli olursa, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu bölmeleri
zorlaşacaktır.
Zazaların *Kürt, Arap* ya da *İranî *olamayacaklarının bir nedeni de bu
kavimlerden farklı bir etnik yapıya sahip olmalarıdır. Kürtlerde, Araplarda
ve Farslarda (İranlılarda) *beyaz tenli, sarı saçlı ve mavi gözlü kadın ya
da erkek* bulunmazken, Zazalarda bu özellikler görülür. Bu da Peçenek,
Kuman-Kıpçak ve Saka gibi Türk kavimlerinin bir özelliğidir ki bugün, Kazan,
Başkurt, Çuvaş, Özbek, Kırgız gibi Türk boylarında da aynı özellikler
görülür. Kırım ve Anadolu Türklerinin de büyük bir bölümünde bu özellikler
vardır.
Zazaca, Kürtçe (Kürmançça)dan da farklı bir özelliğe ve kelime hazinesine
sahiptir. Eğer bunlar ayrı birer dil olmasaydı, Zazalar '*Zazaca-Türkçe
Sözlük*', Kürtler de '*Kürtçe- **Türkçe Sözlük*' veya '*Ferheng-i Kırdî i
Tırkî*' diye sözlükler yayımlamazlardı. Zazaca-Türkçe Sözlük'ü incelediğiniz
zaman pek çok eski Türkçe söz varlığının Zazaca'da aynen ya da bazı ses
değişmelerine uğramış biçimleriyle yaşadığını görebilirsiniz. Türkçenin
Zazaca ve Kürtçe'ye verdiği yüzlerce ödünç sözcük, TDK tarafından
yayımlanacak olan '*Türkiye Türkçesinde Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi
Sözlüğü*' adlı etimolojik sözlüğümüzde yer
almaktadır. Zazaların giyim-kuşam, mutfak, hayvancılık kültürleri, gelenek
ve görenekleri Anadolu Türklüğünden farklı değildir. Fakat, başta
gelenek-görenek olmak üzere birçok bakımdan Kürtlerden farklı özellikler arz
eder. Kuzey Irak, Batı İran, Kafkasya ve başka coğrafyalarda yaşayan Zaza
aşiretleri bulunmamaktadır.
Her ne kadar Zaza aşiretleri *Koçgiri* (1921), *Şeyh Said* (1925) ve *Dersim
*(1938) isyanlarını yaşadılarsa da bu isyanların bugün olduğu gibi dış
güçlerin tahriki ile yapıldığı bilinmektedir. Bugün PKK içinde bulunan
kandırılmış Zazaların sayısı Kürtlere göre oldukça azdır. Hattâ Anadolu'daki
Türk birliğinin korunması için Türk ordusu ile birlikte savaşmışlar, bu
ülkenin asıl soylarından olduğu gerçeğini görmüşlerdir. Bu vatan Türklerin
olduğu kadar Zazaların, Kürtleşmiş Türklerin ve öteki toplumlarındır. Çünkü
başka bir Türkiye ve Anadolu yoktur.
E.Kayı Han
